Açık Bilim Nedir, Açık Erişimden Farkı Nedir?

Yayınlandığı tarih: 07/05/2020 Yazar: Esra Ataman ve Ozan Can Çağlar

Açık Bilim, bilimsel pratiğin daha açık, şeffaf ve özenli hale getirilmesini; bu sayede tekrarlanabilir (replicable) ve yeniden üretilebilir (reproducible) bulgulara ulaşılmasını amaçlayan bir hareket olarak ortaya çıkmıştır. Yukarıda bahsi geçen temel kavramların özümsenmesi açık bilimin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır.

Şeffaflık (transparency), bilimsel bir çalışmanın tüm aşamalarının (örn., varsayımların belirlenmesi, veri toplama aracının geliştirilmesi, verinin toplanması ve ham verinin ortaya çıkarılması vb.) ve bu aşamalarda alınan kararların detaylı bir şekilde anlatılmasını, kullanılan materyal ve ham verilerin okuyucuyla doğrudan paylaşılmasını kapsamaktadır. Bilimsel pratiği daha özenli hale getirmede kullanılabilecek temel yollar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Çalışmanın sağlam bir kuramsal çerçeve üzerine kurulması
• Araştırma sorusunu yanıtlamaya uygun yöntemin kullanılması
• Verinin nasıl toplanacağının ve veri toplamanın ne zaman sonlandırılacağının süreç öncesinde belirlenmesi
• Veri girişi ve analizi aşamalarında sürecin birden fazla kişi tarafından birden fazla kez kontrol edilerek hata oranının en aza indirgenmesi
• Çalışma sonucu ne olursa olsun çıktıların gerekli paydaşlarla paylaşılması
• Çarpıcı sonuçlar yerine bilimin yığılgan birikimine katkı sağlama potansiyeline sahip sonuçların peşinden koşulması
• Eldeki sonuçlardan uygun çıkarımların yapılması

Bu yollar incelendiğinde ise, hemen hemen hepsinin temelinde şeffaflık ilkesinin yer aldığı görülmektedir.

Tekrarlanabilirlik, daha önce yapılmış bir çalışmayla aynı yöntemi kullanarak, aynı şartlar altında aynı bulgulara erişmeyle sağlanır. Yeniden üretilebilirlik ise önceden yapılmış bir çalışmanın orijinal verisini kullanarak yapılan yeni bir analizin, önceki bulgularla örtüşen sonuçlar vermesiyle sağlanır. Yapılan çalışmalar sonucu ulaşılan bilimsel bir etkinin güvenilirliğinin sınanması ve bilimin kendi kendini düzeltebilmesi için tekrarlanabilir ve yeniden üretilebilir bulgular oldukça önemlidir.

Açık bilim denildiğinde genellikle akla ilk gelen, bilimsel çıktıların herkes tarafından ücretsiz olarak erişilebilir, kopyalanabilir ve bilimsel amaçlar için kullanılabilir olmasıdır. Fakat bu tanım aslında “açık erişim” kavramına karşılık gelmektedir. Açık bilim ise, yukarıda da bahsedildiği gibi açıklık, şeffaflık ve yöntemsel özen gibi birçok uygulamayı da içine alan daha genel bir bilim anlayışıdır. Açık erişim ülkemizde YÖK, TÜBİTAK ve ODTÜ tarafından desteklenmektedir.