Akademik Yazarlık: Katkı Rolleri Taksonomisi

Yayınlandığı tarih: 30/01/2021 Yazar: Melis Hazır

Akademik yazarlık yazı dizimizdeki önceki yazılarda geleneksel akademik yazarlık sisteminin ve bu sistemin beraberinde getirdiği sorunların üzerinde durduk. Bu yazılarda bahsettiğimiz yazarlık çatışmaları göz önünde bulundurulduğunda, açık bilim girişiminin, bilimde şeffaflık konusunun altını neden bu kadar çizdiğini anlamak daha da kolaylaşıyor. Akademik çalışmalarda açık bilim pratiklerine (örn., daha şeffaf ya da yeniden üretilebilir olma vb.) yönelimin başlamasıyla birlikte, her konudaki sorunlara olduğu gibi akademik yazarlık konusundaki sıkıntılara yönelik de çözümler geliştirilmeye başlandı. Bu yazıda ise sizlere, bu doğrultuda geliştirilen Katkı Rolleri Taksonomisini (Contributor Roles Taxonomy, CRediT) tanıtacağız.

Katkı Rolleri Taksonomisi, 2012 yılında akademik yazarların, yayımcıların ve fon sağlayıcıların katılımıyla Harvard Üniversitesinde düzenlenen bir atölye sonucu ortaya çıkan, 2015 yılında Learned Publishing’de yayımlanmış bir makale ile tanıtılan, geleneksel yazarlık sistemine alternatif niteliğinde bir öneridir. (Brand vd., 2015). Bu taksonomi, araştırma süreci boyunca araştırmacıların üstlenebilecekleri net bir şekilde tanımlı 14 farklı görevi içeriyor. Bir araştırmacı birden fazla görevde yer alabileceği gibi, bir görevin birden fazla araştırmacıya atanması da mümkün. Taksonominin tanınırlığının ve kullanımının artması da açık bilim pratiklerinin tanınırlığının artmasıyla paralel olarak ilerliyor. Katkı Rolleri Taksonomisi an itibariyle 32 farklı yayımcı tarafından kullanılıyor. Taksonominin içerdiği görevler ve tanımları ise şu şekilde:

Kavramsallaştırma (Conceptualization): Fikir üretme; kapsamlı araştırma amaç ve hedeflerinin oluşturulması ve geliştirilmesi.

Veri Kürasyonu (Data curation): Verilere açıklama eklemek (meta veri üretmek), verileri temizlemek ve araştırma verilerinin (verilerin kendisini yorumlamak için gerekli olan yazılım kodu dahil) ilk kullanımını ve daha sonra yeniden kullanımını sürdürmek için yönetim faaliyetleri.

Biçimsel Analiz (Formal analysis): Çalışmanın verisini analiz etmek veya sentezlemek amacıyla istatistiksel, matematiksel, hesaplamalı veya diğer tekniklerin uygulanması.

Fon/Bütçe Sağlanması (Funding acquisition): Söz konusu yayını ortaya çıkaran proje için gerekli finansal desteği sağlayacak fonların elde edilmesi.

Araştırma (Investigation): Araştırma ve inceleme süreçlerinin yürütülmesi, özel olarak deneylerin uygulanması, ya da veri/kanıt toplanması.

Yöntem (Methodology): Yöntemin geliştirilmesi veya tasarımının yapılması; modellerin oluşturulması.

Proje yönetimi (Project administration): Araştırma faaliyetlerinin planlanması ve uygulanmasının yürütülmesi ve koordinasyonu.

Kaynaklar (Resources): Araştırma materyallerinin, deneklerin, diğer materyallerin, hastaların, laboratuvar örneklerinin, hayvanların, aletlerin, bilgi işlem kaynaklarının veya diğer analiz araçlarının sağlanması.

Yazılım (Software): Programlama, yazılım geliştirme; bilgisayar programları tasarlama; bilgisayar kodunun ve destekleyici algoritmaların uygulanması; var olan kod bileşenlerinin test edilmesi.

Denetleme (Supervision): Çekirdek ekibin dışındaki kişilere mentorluk da dahil olmak üzere, araştırma faaliyeti planlama ve uygulaması için denetleme ve liderlik sorumluluğu.

Doğrulama (Validation): Sonuçların/deneylerin ve diğer araştırma çıktılarının genel olarak tekrarlanabilirliğinin/yeniden üretilebilirliliğinin, bu eylemin bir parçası olarak veya ayrı olarak doğrulanması.

Görselleştirme (Visualization): Yayımlanan çalışmanın özellikle görselleştirilmesinin/veri sunumunun hazırlanması, oluşturulması ve/veya sunulması.

Yazarlık – ilk taslak (Writing – original draft): Yayımlanan çalışmanın özellikle ilk taslağının yazılması (kapsamlı çeviri dahil), hazırlanması, oluşturulması ve/veya sunulması.

Yazarlık – gözden geçirme & düzenleme (Writing – review & editing): Orijinal araştırma grubundaki kişiler tarafından, yayımlanan çalışmanın, yayın öncesi veya sonrası aşamalar dahil olmak üzere, özellikle eleştirel inceleme, yorum veya düzeltmelerinin hazırlanması, oluşturulması ve/veya sunulması.

Peki böyle bir sistemi kullanmanın nasıl avantajları olabilir? 2019’da Learned Publishing dergisinde yayımlanan ve Katkı Rolleri Taksonomisini inceleyen bir çalışmada (Allen, O’Connell & Kiermer, 2019), bu taksonominin sistematik bir şekilde kullanılmaya başlanmasının getireceği avantajlardan bahsediliyor. Bu avantajlar ise şu şekilde listeleniyor:

• Büyük ekiplerde çalıştıklarından bireysel katkıları geniş bir yazar listesinde kaybolan araştırmacılar için görünürlük ve tanınma sağlaması

• Yazma ve taslak hazırlama üzerine geleneksel bir odağın ötesine geçerek, yayımlanan araştırma çıktısında kilit/önemli rolü olan çeşitli araştırma katkıları için (örn., veri temizleme, istatistiksel analiz vb.) görünürlük sağlaması

• Bireysel yazarlık rolleri ve sorumlulukları konusunda daha fazla şeffaflık sağlayarak yazarlık çatışmalarını çözmek için araştırma kurumlarını ve yazarları desteklemesi

• Araştırmacıların araştırma çıktısına katkıları hakkında daha bütünsel ve incelikli bir bakış açısı sağlayarak araştırma ve araştırmacı değerlendirmesini desteklemesi

• Araştırma uzmanlarının ve projesi desteklenen araştırmacıların çıktılarının ve araştırmaya katkılarının izlenmesini kolaylaştırması

• Potansiyel işbirlikçilerin ve araştırma ağı oluşturma fırsatlarının belirlenmesini kolaylaştırması

• Araştırmada çeşitli roller için potansiyel hakemlerin, bilirkişilerin ve alanında uzman kişilerin belirlenmesini desteklemesi.

Yukarıda bahsedilenlere ek olarak, Katkı Rolleri Taksonomisinin kullanılması, akademik yazarlık serisinin önceki yazılarında belirttiğimiz akademik yazarlık konusundaki karışıklıkların birçoğunun henüz oluşmadan önüne geçilmesine katkı sağlayabilir. Bu taksonomi kullanıldığında, makalede ismi yer alan her araştırmacının araştırma süreci boyunca üstlendiği görevleri hem editörler hem de okuyucular görebilir hale geliyor. Bu da araştırma sürecinin şeffaflığını arttırmanın yanı sıra, süreç içerisinde yer almayan kişilerin yazar olarak eklenmesini zorlaştırırken, katkı sağlayan kişilerin haklarının teslim edilmesini kolaylaştırıyor.

Katkı Rolleri Taksonomisinde bir kişi birden fazla görev üstlenebiliyor ve kimin hangi görevi aldığı basıma hazır metinle birlikte sunuluyor. Dolayısıyla bu taksonominin kullanılması, yazarlık sırasının önemi konusunda disiplinler ve kültürler arası karışıklıkların da azalmasını sağlayabilir (Sauermann & Haeussler, 2017). Buna ek olarak, yazarların çalışmaya olan katkılarının basıma hazır metin ile birlikte sunuluyor olması, araştırma süreci boyunca üstlenilen görevlerin çok daha doğru bir kaydının oluşmasını sağlayarak, bu görevlerin daha sonradan akademik terfi veya araştırma hibesi kazanımı için hatırlanması gerekliliğini de ortadan kaldırabilir (McNutt vd., 2018). Sonuç olarak, taksonominin yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanması, araştırmacıların araştırma sürecine olan katkılarının söylenti düzeyinden çıkıp, ölçülebilir bir kanıt seviyesine gelmesini sağlayabilir.

Kaynakça

Allen, L., O’Connell, A., & Kiermer, V. (2019). How can we ensure visibility and diversity in research contributions? How the Contributor Role Taxonomy (CRediT) is helping the shift from authorship to contributorship. Learned Publishing, 32(1), 71-74.

Brand, A., Allen, L., Altman, M., Hlava, M., & Scott, J. (2015). Beyond authorship: Attribution, contribution, collaboration, and credit. Learned Publishing, 28, 151–155. https://doi.org/10.1087/2015 0211

McNutt, M. K., Bradford, M., Drazen, J. M., Hanson, B., Howard, B., Jamieson, K. H., … & Verma, I. M. (2018). Transparency in authors’ contributions and responsibilities to promote integrity in scientific publication. Proceedings of the National Academy of Sciences, 115(11), 2557-2560.

Sauermann, H., & Haeussler, C. (2017). Authorship and contribution disclosures. Science Advances, 3(11), e1700404.