Akademik Yazarlık: Yazarlık Çatışmaları

Yayınlandığı tarih: 22/12/2020 Yazar: Melis Hazır

Yazar listesinde çalışmada yer alan araştırmacıların bulunmaması ya da çalışmada yer almayan araştırmacılara yer verilmesinden oluşan durumların toplamının yazarlık çatışmaları (authorship disputes) olarak geçtiğinden akademik yazarlık yazı dizimizin bir önceki yazısında bahsetmiştik. Peki makalede kimin isminin yer aldığı veya yer almadığı neden önem taşıyor? İlk olarak, yazarlık çatışmaları kritik bir yayın etiği ihlali olarak kabul edilir (bu konuda daha detaylı bilgi için Berfin Acar’ın “Yayın Etiği ve Bilimsel Suistimal” isimli yazısına göz atabilirsiniz). Etiksel sorunları bir kenara bıraktığımızda dahi, bu uygulamaların sebep olduğu pek çok sakıncalı durum bulunuyor. Yazarlık sıralaması ve yayın sayısının hibe başvuruları, akademik pozisyonları elde etme ve o pozisyonlarda yükselmedeki öneminden daha önceki yazımızda bahsetmiştik. Bunlara ek olarak, araştırmacılar daha fazla makalede yazar olarak bulunduklarında akademik tanınırlıkları artıyor, dergi editörleri bu araştırmacıları hakem olarak görevlendirmeye başlıyor ve bazı durumlarda yetkin olmayan kişilerin bilimde etkileri artmış oluyor (Gasparyan, Ayvazyan, & Kitas, 2012). Bütün bunlar da sonuç olarak bilimsel kalitenin düşmesine sebep oluyor.

Yazarlık çatışmalarından ilki ve belki de en sık karşılaşılanı “onursal/hediye/konuk” yazarlık (honorary/gift/guest authorship) olarak geçiyor. Üç farklı kategoriye ayrılan bu durumu, bu kategorilerin birbirlerine olan benzerliklerinden dolayı tek bir başlık altında inceleyebiliriz. Ortak noktaları, araştırmaya bir katkısı olmamasına rağmen bazı araştırmacıların yazar olarak belirtiliyor olmaları. Bu üç kavramı birbirinden ayıran nokta ise uygulayıcıların bu yola başvurma motivasyonları. Onursal yazarlık, söz konusu kişinin daha kıdemli bir araştırmacı ya da belli bir kurumda yönetici olmasından dolayı makalede yazar olarak belirtilmesi olarak tanımlanabilir. Akademideki yeni araştırmacılar çalışmalarında üslerini onursal yazar olarak belirtme konusunda açık veya örtük baskı hissedebilirler. Bunun yanında, araştırmacılar kendileri için daha iyi akademik performans değerlendirmeleri alabilmek adına üslerini onursal yazar olarak belirtebilirler. Hediye yazarlık, makalenin gerçek yazarları tarafından makaleye katkısı olmayan bir kişinin, daha önceden yapılan herhangi bir iyiliğe karşılık olarak ya da ileride kendilerine bu şekilde bir iyilik yapılmasını bekleyerek, yani hediye olarak, eklenmesidir. Bu durumun bazı kıdemli araştırmacılar tarafından yeni araştırmacıların kariyerlerine yardımcı olmak amacıyla da yapıldığı bilinmektedir. Konuk yazarlık ise makalenin yayımlanma şansını artıracağı düşüncesiyle, üzerine çalışılan alanda bilinen ve akademik tanınırlığı olan bir araştırmacının isminin makaleye eklenmesidir.

Makalelerdeki onursal/ konuk yazarlık konusunda yapılan bazı çalışmalar, bu durumun oldukça yaygın olduğunu (%11-60 arasında) gösteriyor ( Flanagin et al., 1998; Kressel & Dixon, 2011; Slone, 1996). Başka bir çalışmada ise, beş veya daha fazla yazarı bulunan makalelerde onursal/konuk yazarların olma ihtimalinin üç veya daha az yazar bulunduran makalelere göre daha fazla olduğu bulunmuş. (Slone, 1996).

Onursal yazarlığın tam tersi olan durum ise, çalışmada önemli rol üstlenmesine, hatta çoğu zaman makalenin yazımından sorumlu olmasına rağmen yazarlar listesinde adı geçmeyen araştırmacıları içeriyor. Bu duruma da hayalet yazarlık (ghost authorship) deniyor. Hayalet yazarlığın birden fazla çeşidi bulunuyor. Bunların ilki, araştırmacıların yeni araştırmacılar oldukları için (yüksek lisans veya doktora öğrencileri gibi) çalışmaya katkıları ne kadar fazla olursa olsun yazar listesine alınmamaları. İkinci bir şekli ise, esas araştırmacıya vakit kazandırmak için başka bir kişinin makalenin basıma hazır metnini yazmak ve/veya düzenlemekle görevlendirilmesi ve yazarlar listesine eklenmemesi durumu. Üçüncü ve en tehlikeli olan durum ise, hayalet yazarlık ve konuk yazarlık durumlarını bir arada bulunduruyor (Bosch & Ross, 2012). Daha çok tıp ve ilaç sektöründeki çalışmalarda görülen bu durumda makaleler, araştırmayı tasarlayıp, yürütüp, makaleyi hazırlayan araştırmacı yerine, alanında uzman ve genellikle o markanın (veya ilacın) satışını artıracağı düşünülen başka bir araştırmacının ismiyle basılıyor ve asıl araştırmacının ismi makaleye dahil edilmiyor. Yapılan bir çalışma, ilaç endüstrisi tarafından sponsorluk alan klinik araştırmaların %75’inin hayalet yazarlar ile yazıldığını (Gøtzsche et al., 2007), başka çalışmalar ise hayalet yazarların şimdiye kadar birçok ilacın pazarlanması için kullanıldığını gösteriyor (Barbour, 2010; Lacasse & Leo, 2010).

Hayalet yazarların tıbbi çalışmalarda bu sıklıkta yer almasının yol açabileceği sorunlar etiksel problemlerle sınırlı değil. Alanında uzman olmayan, belki de yeterince deneyimli olmayan, bir araştırmacının çalışması o alandaki “uzmanlar” tarafından yapılmış gibi gösteriliyor. İlaç endüstrisinin tıbbi araştırmalar üzerinde bu denli büyük etkiye sahip olması da toplumun sağlığı için oldukça tehlikeli bir durum oluşturuyor (Moffatt & Elliott, 2007). Lacasse ve Leo’ya (2010) göre US News and World Report (2009) tarafından belirlenen en iyi 50 tıbbi araştırma merkezinin yalnızca %20’si hayalet yazarlığı açık bir şekilde yasaklamış bulunmakta.

Literatürde genellikle yukarıda bahsettiklerimizden daha az karşılaşılsa ve bu sebeple daha az bilinse de, iki çeşit yazarlık tartışmasından daha bahsedilmesi faydalı olacaktır. Bunlardan ilki mahrum yazarlık (orphan authorship), yani çalışmaya katkısı olduğu halde, bu sefer çalışmada bulunan diğer yazarlar tarafından araştırmacının isminin yazarlar listesinden çıkarılmasıdır. İkincisi ise sahte yazarlık (forged authorship), yani araştırmacının haberi olmadan isminin bir makaleye yazar olarak eklenmesi durumu.

Bahsedilen yazarlık çatışmalarının önüne geçilmesini amaçlayan birçok çözüm önerisi bulunuyor. Bu öneriler genellikle araştırmacıların makalede kimlerin yazar olarak yer alacağını araştırma süreci içinde makul bir zamanda konuşup kararlaştırmalarını, araştırmacıların ORCID numaralarını kullanmalarının zorunlu hale getirilmesini, üniversiteler ve enstitüler tarafından etik eğitimlerin daha özenli bir şekilde verilmesini ve dergilerin makalede yazar olarak belirtilen her bir araştırmacıyla iletişime geçip yazarlık durumlarını onaylamalarını içeriyor (McNutt et al., 2018). Bu öneriler kendi içlerinde haklı sebeplere sahip olsalar da, kontrollerinin zor olduğunu ve yazarlık çatışmalarını önleyeceklerinin garantisi olmadığını aklımızda bulundurmakta fayda var.

Akademik yazarlık yazı dizimizin bir sonraki ve son yazısında yazarlık çatışmalarına daha sistematik bir çözüm getiren ve araştırma süreci boyunca alınabilecek görevlerin detaylı tanımlarını içeren Katkı Rolleri Taksonomisini (Contributor Roles Taxonomy, CRediT) tanıtacağız.

Kaynakça

Barbour, V. (2010). How ghost-writing threatens the credibility of medical knowledge and medical journals. Haematologica 95(1).

Bosch, X., & Ross, J. S. (2012). Ghostwriting: research misconduct, plagiarism, or fool’s gold?. The American journal of medicine, 125(4), 324-326.

Flanagin, A., Carey, L. A., Fontanarosa, P. B., Phillips, S. G., Pace, B. P., Lundberg, G. D., & Rennie, D. (1998). Prevalence of articles with honorary authors and ghost authors in peer-reviewed medical journals. Jama, 280(3), 222-224.

Gasparyan, A. Y., Ayvazyan, L., & Kitas, G. D. (2013). Authorship problems in scholarly journals: considerations for authors, peer reviewers and editors. Rheumatology international, 33(2), 277-284.

Gøtzsche, P. C., Hróbjartsson, A., Johansen, H. K., Haahr, M. T., Altman, D. G., & Chan, A. W. (2007). Ghost authorship in industry-initiated randomised trials. PLoS Med, 4(1), e19.

Kressel, H. Y., & Dixon, A. K. (2011). Where is the honor in honorary authorship? Radiology 259, 324-327.

Lacasse, J. R., & Leo, J. (2010). Ghostwriting at elite academic medical centers in the United States. PLoS Med, 7(2), e1000230.

Moffatt, B., & Elliott, C. (2007). Ghost marketing: pharmaceutical companies and ghostwritten journal articles. Perspectives in biology and medicine, 50(1), 18-31.

Slone, R. M. (1996). Coauthors’ contributions to major papers published in the AJR: frequency of undeserved coauthorship. AJR. American journal of roentgenology, 167(3), 571-579.

US News and World Report. (2009). Research rankings: Best medical schools. Available: http://tinyurl.com/USNewsPLOS. (Accessed 16 December 2020).